Μ.Σπυριδάκης,
Αναπληρωτής Καθηγητής, Παν/μιο Πελοποννήσου
Η κατανόηση της βίας και του εκφοβισμού εν γένει αποτελεί ενδεχομένως μια από τις δυσκολότερες, προκλητικές και την ίδια στιγμή εμμένουσες επιστημονικές διερωτήσεις. Πρόκειται για όρους τόσο οικείους αλλά και τόσο άγνωστους ταυτόχρονα καθόσον εμπεριέχουν υψηλό βαθμό αμφισημίας και μη ευκρινούς διάκρισης. Επί της ουσίας δεν υφίσταται ούτε καν ακόμα η αρχή μιας συμφωνίας ως προς τι ακριβώς είναι βία. Μπορεί, για παράδειγμα, η βία να συνίσταται σε μορφές εγκληματικών κατά βάση δραστηριοτήτων και έτσι να υποστηρίζει κανείς ότι αυτή δεν είναι τίποτε λιγότερο και τίποτε περισσότερο από τη χρήση δύναμης, η οποία απαγορεύεται από το νόμο. Εδώ αφενός μεν υπονοείται μια φυσική, ορατή πράξη και πρακτική, αφετέρου δε υποκρύπτεται και μια ποικιλία πιθανών συμβάντων που εμπεριέχουν ένα ευρύ φάσμα ετερογενών ενεργημάτων τα οποία νοηματοδοτούνται ποικιλότροπα και προϋποθέτουν μια σειρά από ερμηνείες στη σχέση δράστη και αποδέκτη. Στη συνάφεια αυτή, καθώς έχουμε επιδοθεί σε ένα αγώνα ταξινόμησης των μορφών βίας, ταυτόχρονα, για να θυμηθούμε τον P. Bourdieu, αυτή ενοποιείται και επεκτείνει την εμβέλεια της δημιουργώντας ένα κύκλο δράσεων η αρχή του οποίου μοιάζει να βρίσκεται παντού και πουθενά. Είναι μάλλον για το λόγο αυτό, όπως ισχυρίζεται ο Z. Bauman, που οι κοινωνικοί επιστήμονες στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν το φαινόμενο το έχουν ή υπέρ-, ή υπό-προσδιορίσει ή και τα δύο μαζί.
Έτσι, ως βία θα μπορούσε να τυπικά να ορισθεί η ενέργεια που υποκινείται λόγω εχθρότητας και εμπρόθετου σκοπού πρόκλησης βλάβης. Επίσης, θα μπορούσε να ορισθεί ως η νομικά, κοινωνικά ή και ηθικά παρεκκλίνουσα ανθρώπινη συμπεριφορά. Και εδώ, ωστόσο, η εννοιολογική απροσδιοριστία είναι καταφανής εκβάλλοντας σε μια νοητική κινούμενη άμμο. Και τούτο διότι μπορεί να μελετάται από διαφορετικές οπτικές γωνίες, όπως αυτή του δράστη, του αποδέκτη ή του ουδέτερου παρατηρητή, και από διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες. Αναφέρω ενδεικτικά: βία σχολική, ενδο-οικογενειακή, νεανική, αστική, δομική, συμβολική, συστημική, διαπροσωπική, εργασιακή, φυσική και εσχάτως, μιντιακή. Μπορεί να είναι ατομική ή συλλογική, εθνική ή διεθνής. Το πλαίσιο όπου λαμβάνει χώρα μπορεί να είναι δημόσιο ή ιδιωτικό, ενώ αναλόγως με τα εκάστοτε κίνητρα μπορεί να είναι εχθρική, επιθετική φιλονικούμενη ή εργαλειακή. Κάποια περιστατικά βίας μπορεί να επισυμβαίνουν δια μιας, ενώ άλλα να υποκρύπτουν παλαιές διαμάχες. Και εδώ ας μη λησμονούμε μια από τις παλιότερες διαμάχες στην ιστορική πορεία των κοινωνιών που σημασιοδοτούν διαφορετικά τη βία και που δεν είναι μόνο αυτή της πάλης των τάξεων αλλά και αυτή της πάλης των φύλων. Προκύπτει ότι η εκάστοτε ανάγνωση και ερμηνεία του κοινωνικού φύλου, της φυλής καθώς και του σεξουαλικού προσανατολισμού, παράγουν τις δικές τους κανονικότητες και τη συνεπαγόμενη από αυτές βία η οποία προφανώς μπορεί να μην έχει φυσική μονάχα αλλά και ηθική και κοινωνική έκφανση.
Φτάνουμε έτσι σε έναν κλασικό ορισμό της βίας από τη σκοπιά της κοινωνικής ανθρωπολογίας σύμφωνα με τον οποίο βία είναι η συμπεριφορά εναντίον άλλου προσώπου η οποία απειλεί, επιχειρεί ή προξενεί φυσική βλάβη με πρόθεση, και με πιο απλό τρόπο, βία είναι η πρόκληση φυσικής βλάβης σε φυσικό πρόσωπο παρά τη θέληση του. Ωστόσο, συναντούμε και πάλι δυσχέρειες. Ως προς την έννοια της φυσικής βλάβης, η πυγμαχία ή οι κατάρες που αφορούν μελλοντικές κακώσεις δεν χαρακτηρίζονται ως βία ενώ είναι βίαιες δραστηριότητες. Είναι γνωστό επίσης ότι πολλές φορές η συμβολική και η ηθική βία προξενούν σωματικό τραύμα, π.χ. η διαρκής περιφρόνηση συνεπιφέρει τραυλισμό καθώς και ψυχοσωματικές επενέργειες. Η βλάβη συνεπώς δεν περιορίζεται σε κάτι ορατό ή στο σώμα αλλά αφορά στο υποκείμενο ως ολότητα. Από την άλλη, ζητήματα εγείρονται με το δεύτερο κομμάτι του ορισμού με το, “παρά τη θελησή του”. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι στρατιώτες πέφτουν στη μάχη με τη θελησή τους σε ένα πλαίσιο άκρατης βίας, ενώ στην Ινδία η χήρα θυσιάζεται πάνω στον τάφο του νεκρού συζύγου της, συνήθως με τη θελησή της (η πρακτική του Σάτι). Επίσης, σε πολλά μέρη του κόσμου και ακόμη και σε μερικές πολιτείες των ΗΠΑ οι εκπαιδευτές χρησιμοποιούν τη σωματική βία ως νόμιμο μέσο “εκπαίδευσης”.
Για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο πατήστε εδώ.
